Kontynuujemy naszą kampanię – Rodzice w pracy. Dzisiaj pochylimy się nad tematem, który szczególnie dotyczy uprawnień pracowniczych należnych młodym ojcom.
Urlop ojcowski – 2 tygodnie do ukończenia 12 miesiąca życia
Przede wszystkim, najważniejszym uprawnieniem pracujących ojców jest wynikające bezpośrednio z Kodeksu pracy prawo do 2-tygodniowego urlopu ojcowskiego, w celu sprawowania opieki nad dzieckiem. Należy go wykorzystać do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Z urlopu ojcowskiego można skorzystać jednorazowo (2 tygodnie) lub w dwóch częściach po 7 dni kalendarzowych. Co ważne, wniosek o udzielenie urlopu ojcowskiego pracownik powinien złożyć najpóźniej 7 dni przed rozpoczęciem korzystania. Pracodawca ma obowiązek go uwzględnić.
Prawo do urlopu ojcowskiego ma także pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie, w ciągu 12 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia o przysposobieniu dziecka (pod warunkiem, że nie ukończyło ono jeszcze 14 roku życia). Za czas urlopu ojcowskiego pracownikowi przysługuje również prawo do zasiłku macierzyńskiego.
Część urlopu macierzyńskiego – 6 tygodni dla taty
Istnieją również przypadki, gdy ojcu dziecka przysługuje część wymiaru urlopu macierzyńskiego. W sytuacji gdy pracownica wykorzystała co najmniej 14 tygodni urlopu, ma prawo zrezygnować z pozostałej jego części (6 tygodni) i wrócić do pracy jeżeli pozostałą część urlopu wykorzysta pracownik-ojciec wychowujący dziecko albo ubezpieczony-ojciec dziecka przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania opieki nad dzieckiem (do końca okresu urlopu). Ważne jest, by wniosek o skrócenie urlopu i przekazanie pozostałej części ojcu, pracownica złożyła najpóźniej 7 dni przed planowanym powrotem do pracy.
Ponadto, prawo do części urlopu (na czas pobytu w szpitalu) przysługuje ojcu lub innej osobie najbliższej, jeżeli pracownica po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu macierzyńskiego wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia. W razie zaś śmierci pracownicy, prawo do pozostałej części urlopu macierzyńskiego przysługuje ojcu lub innej osobie najbliższej (licząc od dnia jej zgonu).
Uzupełniający urlop macierzyński – kiedy przysługuje ojcu?
Pracownik (ojciec wychowujący dziecko, jeżeli nie wnioskuje o to matka), bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego, ma prawo do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego, w przypadku urodzenia dziecka:
- Przed ukończeniem 28 tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową poniżej 1000g
(w wymiarze 1 tygodnia za każdy 1 tydzień hospitalizacji – do upływu 15 tygodnia po porodzie) - Po ukończeniu 28 tygodnia ciąży, a przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży, z masą urodzeniową powyżej 1000g
(w wymiarze 1 tygodnia za każdy 1 tydzień hospitalizacji – do upływu 8 tygodnia po porodzie) - Po ukończeniu 37 tygodnia ciąży i pobytu dziecka w szpitalu, pod warunkiem, że pobyt ten będzie wynosił co najmniej 2 kolejne dni.
(w wymiarze 1 tygodnia za każdy 1 tydzień hospitalizacji – w okresie od 5 dnia po porodzie, do upływu 8 tygodnia po porodzie)
Pierwszy ze wspomnianych dni musi wypaść pomiędzy 5, a 28 dniem po porodzie.
Co ważne, wniosek o udzielenie uzupełniającego urlopu macierzyńskiego pracownik-ojciec powinien złożyć najpóźniej 21 dni przed zakończeniem korzystania z urlopu macierzyńskiego. Ma do tego prawo nawet jeżeli żona-matka dziecka wykorzystała cały wymiar urlopu macierzyńskiego. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek ojca.
Urlop rodzicielski – zasady i wymiar
Pracownicy-rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do 41 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka) bądź do 43 tygodni (w przypadku urodzenia dwojga lub więcej dzieci). Jest to łączny wymiar urlopu przysługujący obojgu zatrudnionym rodzicom.
Każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, a prawa tego nie można przenieść na drugiego rodzica. Oznacza to w praktyce, że jeden rodzic ma prawo do 32/34 tygodni wspomnianego urlopu, zaś drugi do wyłącznych 9 tygodni. Rodzice mogą korzystać z tego urlopu jednocześnie.
Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 rok życia. Wniosek o jego udzielenie pracownik-ojciec powinien złożyć najpóźniej 21 dni przed rozpoczęciem urlopu.
Co warte wspomnienia, urlop rodzicielski można przedłużyć do maksymalnie 64/68 tygodni, w przypadku skorzystania z uprawnienia do skrócenia wymiaru czasu pracy (do maksymalnie ½ etatu - na zasadzie proporcjonalności). Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek.
Omawiany urlop należy się również pracownikom, którzy przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza i/albo wystąpili do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia (pod warunkiem, że dziecko nie ukończyło 14 roku życia).
Urlop wychowawczy – czy należy się też ojcu?
Pracownik posiadający co najmniej 6 miesięczny ogólny staż pracy, ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Jego wymiar wynosi maksymalnie 36 miesięcy, z czego 1 miesiąc jest wyłącznym uprawnieniem drugiego rodzica. Oznacza to, że jeden z rodziców dziecka może wykorzystać do 35 miesięcy urlopu wychowawczego, zaś drugi może, ale nie musi skorzystać z 1 miesiąca.
UWAGA: Urlop wychowawczy jest urlopem bezpłatnym!
Podobnie jak w przypadku urlopu rodzicielskiego, jest on udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 rok życia. Wniosek o jego udzielenie pracownik-ojciec powinien złożyć najpóźniej 21 dni przed rozpoczęciem urlopu, a pracodawca nie ma prawa go odmówić.
W sytuacji opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym, można skorzystać z dodatkowego urlopu wychowawczego (kolejnych 36 miesięcy – łącznie ze standardowym wymiarem jest to 72 miesiące), do ukończenia przez dziecko z niepełnosprawnością 18 roku życia. Pełny i wyłączny urlop 36-miesięczny przysługuje ojcu w sytuacji, gdy matka dziecka nie żyje lub nie posiada nad dzieckiem władzy rodzicielskiej.
Dodatkowym uprawnieniem jest możliwość zawnioskowania o obniżenie wymiaru czasu pracy w okresie, w którym miałby korzystać z urlopu wychowawczego, nie więcej niż do ½ etatu. Przez maksymalnie 12 miesięcy od złożenia wniosku pracownik jest chroniony przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy o pracę z inicjatywy pracodawcy.
Dodatkowe uprawnienia ojca związane z wychowaniem dziecka
Pracownik-ojciec dziecka w wieku do 14 lat może skorzystać ze zwolnienia od pracy w wymiarze 2 dni lub 16 godzin w ciągu roku kalendarzowego, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
UWAGA: Może z niego skorzystać tylko jedno z rodziców dziecka jeżeli oboje są zatrudnieni.
Ponadto, pracownik-ojciec dziecka do ukończenia przez nie 8 roku życia, może złożyć wniosek o zastosowanie do niego elastycznej organizacji czasu pracy, za co uważa się pracę zdalną albo zmianę systemu czasu pracy na: przerywany, skrócony, weekendowy lub tzw. ruchomy czas pracy. Pracujący ojciec ma prawo wnioskować także o obniżenie wymiaru czasu pracy lub jego indywidualny rozkład. Pracodawca ustosunkowuje się do wniosku w ciągu 7 dni i w tej sytuacji ma prawo odmówić, jednakże tylko z uzasadnieniem tej odmowy!
Ostatnim katalogiem uprawnień jest wymóg zgody pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 8 roku życia, do zatrudniania go w godzinach nadliczbowych, porze nocnej, przerywanym systemie czasu pracy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy. Z tego prawa może skorzystać jeden rodzic jednocześnie, jeżeli oboje są zatrudnieni. Przykładowo, jeżeli matka nie godzi się na pracę w porze nocnej, nic nie stoi na przeszkodzie aby w porze tej zatrudnić ojca (i odwrotnie).
Kluczowe z punktu widzenia omawianych praw, jest obowiązek (w miarę możliwości) przywrócenia pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku po zakończeniu urlopu oraz zakaz wypowiedzenia i rozwiązania umowy o pracę w trakcie trwania tychże.
Wyjątki od ochrony stosunku pracy
Wspomniana ochrona stosunku pracy nie obowiązuje w sytuacji ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także przy tzw. wypowiedzeniu zmieniającym w przypadku zwolnień grupowych i indywidualnych (pod warunkiem, że pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników). W przypadku jednak wypowiedzenia warunków pracy i płacy pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy, aż do końca okresu ochrony (końca urlopu).
Wyłączenie ochrony ma również miejsce przy ciężkim naruszeniu obowiązków pracowniczych, zawinionej utracie uprawnień potrzebnych do wykonywania pracy oraz prawomocnym skazaniu za popełnienie przestępstwa (lub oczywisty fakt jego popełnienia).
Podsumowanie
Państwowa Inspekcja Pracy podejmuje coraz szersze działania prewencyjne i edukacyjne mające na celu popularyzację wiedzy na temat praw rodzicielskich w miejscu pracy. Wobec zmian w polskim porządku prawnym i dostosowania go do dyrektywy unijnej „Work-Life Balance”, prawodawstwo coraz silniej uwzględnia potrzebę równoważenia obowiązków zawodowych i rodzinnych przez ojców.
P.o. Zastępcy Okręgowego Inspektora Pracy ds. Prawno-Organizacyjnych – Krzysztof Grabowski, omawia szczegółowo katalog uprawnień przysługujących młodym ojcom: od prawa do np. urlopu ojcowskiego czy rodzicielskiego, przez mechanizmy elastycznego zatrudnienia, aż po ochronę przed wypowiedzeniem. Celem tej publikacji jest nie tylko zaprezentowanie obowiązujących regulacji, lecz także wzmocnienie świadomości pracowników i pracodawców w zakresie ich obowiązków i uprawnień.
Zachęcamy do wysłuchania wywiadu podsumowującego te zagadnienie, udzielonego na antenie Radia Akadera: